Haber: Salih Sertkal

Etnografya müzeleri topluluk ve etniklerin geçmiş yaşantılarına ait eserlerin sergilendiği müzelerdir. Bu müzelerde sırasıyla, giyim-kuşam, yaşamsal araç gereçler, işleme, takı, düğün derneklerde kullanılan özel eşyalar, barınma, mutfak vb. yaşamın tüm alanlarına ilişkin eserlerin araç gereçlerinin bulunduğu yerlerdir. Etnografya bilimi; toplulukların kültürünü, örf ve adetlerini, yaşayış biçimlerini ve toplulukların birbirleri ile olan etkileşimlerini incelemektedir. Etnografya milletlerin yaşayış şekillerini inceleyerek, onları analiz etmekle görevlidir. Bölge illerinden biri olan Şırnak’ta              Seyda Goyan adındaki bir vatandaş kendi imkanlarıyla bir etnografya müzesi oluşturmak için çalışıyor.

27 yıl önce başlayan merak bugün hayat buldu

Derlemeci ve fotoğrafçı, kendi söylemiyle bir 'Kültür avcısı'  olarak kendini tanımlayan Seyda Goyan 27 yıldır kendine hedef koyduğu etnografya müzesini oluşturmak için emek sarfediyor. Goyan, miadını doldurmuş diye aileler tarafından çöpe atılacakken  son anda yetiştiği tarihi, kültürel tüm alet adevat ve giyim kuşam malzemelerini evlerden, harabelerden toplayarak; ata yadigarlarından oluşan eserlerle  bugün içinde  hayranlıkla gezilen bir etnografya müzesinin ortaya çıkmasını sağladı

‘ Kültürel erozyonu önlemekti öncelikli amacım ‘

1965 yılından Şırnak’ın Uludere ilçesinde doğan Seyda Goyan, tarihe ve farklı kültüre merakının daha çocuk yaşlarda başladığını hatırlatıyor. Goyan hayat serüvenini şöyle aktarıyor “1965 yılında Uludere’de doğdum. 1990da devlet memuru olarak işe başladım. 1993 yılında köylerin boşaltılması,  bölgede yaşayan büyük çoğunluğu Kürtlerin beraberinde Suryaniler, Keldaniler  gibi inançlara tabi insanlar açısından kültürel erozyonunun başlangıç noktası oldu. Tarihe ve kültürel farklılıklara merakım daha çocuklu yaşlarda başladı. Ve sonrasında zamanla pratikte netleşmeye başladı. İlk etapta kendi imkanlarımla amatör bir şekilde gücüm yettiği kadar folklorîk derlemeleri yapıp kayıt altına alarak arşiv oluşturmaya başladım. Kültürel erozyonun istilasına uğrayan bu kültürümüzün her hangi bir dalında yoğunlaşmam imkansız. Çünkü yaşamın her alanında bir erozyona tabi tutuluyoruz. Bu yüzden yaşamın her alanında derleme yapmaya çalıştım. İlk etapta folklorik şarkılar, destanlar, tekerleme,bilmece, çocuk oyunları , büyüklerin oynadığı oyunlar göçebe hayatı noktasında derlemelere başladım.  Bunları foto, video ve tekst olarak arşivledim. 20 tane kısa metrajlı belgesel film yaptırdım. “ diyerek yaptığı ilk çalışmaları özetliyor.

‘Bölgenin ilk etnografya müzesini oluşturmaya karar verdim ‘

Seyda Goyan, yaptığı tüm çalışmaları bir kimlik altında bir yerde toplamaya karar verdiğini belirtiyor ve şöyle devam ediyor  “ 2020 yılında uzun yıllar boyunca topladığım malzemeler ve beraberinde yaptığım derlemeler artık bir yere sığmıyordu. Ve verdiğim emeğin tümünü bir etnografya müzesi çatısı altında toplamaya karar verdim. Ve böylelikle resmi olmasa da bölgenin ilk etnografya müzesini oluşturmaya karar vermiş oldum. Yer olarak da Uludere’de babadan kalma eski taşlı topraklı evimi etnografya müzesine çevirmeye karar verdim. İlk etaplarda herkese tuhaf gelse de sonrasında yıllardır topladığım tarihi kültürel malzemelerle doldurduğum müze  ilgi görmeye başladı.  Öyle ki ilk yılında bile birçok vakfın, kültür müdürlüğünün dikkatini çekmiş olacak ki. Batman Kültür Müdürlüğü, İsmail Beşikçi Vakfı, Şirnak Üniversitesi, Uludere Belediyesinin dikkatini de çekti ve kendileri yaptığım çalışmayı onlara devretme teklifinde bulundular. “ diyerek etnografya müzesinin ilk oluşumunu özetliyor.

‘ Tarihi, kültürel derlemeler aynı zamanda yazarlığı da beraberinde getirdi ‘

Bölgenin ilk etnografya müzesinin koruyucusu olan Seyda Goyan, 27 yılı bulan bu tarihi kültürel merakın araştırmanın ve derlemenin sonunda duruma ilişkin bir kitap yazarlığını da beraberinde getirdiğini belirtiyor. Goyan şuana kadar beş kitap kaleme almış. Kitaplarına ilişkin de kısa bilgilendirmelerde bulunan Goyan “ Bütün bu çalışmalarım memur olduğumdan dolayı pazar günleri dini ve resmi tatil günlerinde, senelik izin ve rapor aldığım günlerde yapıyordum. Derlediğim folklorik çalışmalarımın ürünü olarak 5 tane folklorik kitabim yayımlandı. Stranên Folklorik Ên Botan. (Botan folklorik şarkılar) Antolojiya Dengbêjan (Dengbêjler Antolojisi) ve Uludere ağzıyla aşk, kahramanlık ve dini içerikli destan kitabim oldu. Kültürel aktivitelerimi daha serbest yapabilmem için 2017 tarihinde erken emekliliğe ayrıldım. Yaptığım çalışmalarımı şehirlerde sergiler açarak halka duyurmaya çalıştım. Batman başta olmak üzere Irak Federal Kürt  Bölgesi’ndeki şehirlerde Süleymaniye, Hewlêr. Dihok Zaho’da sergi açtım. İlk yurtdışı sergim İsveç Stokholm’da  oldu. Bu sergi, kitaplarım ve etnografya müzesi ile birlikte Uludere tarihinde birer ilklerdir “ diyor.

‘Bölgenin ilk etnografya müzesi olan müzenin resmiyete kavuşmasını  bekliyorum ‘

Seyda Goyan uzun yıllara ve büyük bir emek sonucu yarattığı ve bölgedeki ilk etnografya müzesi olarak tasarladığı çalışmanın Kültür Turizm Bakanlığı tarafından resmiyet altına alınarak korunmasını talep ediyor. Goyan talebini şu şekilde ifade ediyor “ İnternet çağına ve hızla değişen dünyaya ayak uydurmaya çalışan yeni neslin geçmişini bilmedikleri için kayıp yaşam bir yaşam yaşıyorlar. Bölgede bin yıllara dayanan tarihi ve kültürel mirasın kaybolmasını istemiyorum. Çöpe atılmaktan son anda kurtardığım her bir tarihi parçada büyük yaşamların izleri yaşıyor. Birçok defa Şırnak İl Kültür Turizm Müdürlüğü olmak üzere bu konuda araştırma yapan üniversiteler  ve Kültür Turizm Bakanlığı yetkilileri ile buranın resmi bir kimliğe kavuşturulması için görüşmeler gerçekleştirdim. Ama hiçbiri de bu konuda somut bir adım atmadı. Ben gücüm imkanlarım yettiğince ömrüm vefa ettiğince burayı korumaya ve büyütmeye çalışacağım. Ama bu bireysel bir çabayla da nihayete erecek bir durum değildir. Burası toprak damlı taştan ve topraktan yapılı bir yer ve artık yetmiyor. Bu malzemelerin sağlıklı korunması için onların dokusuna uygun en azından çatısı da olan bir mekan lazım. O yüzden yetkililerin tüm konularda üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmesi gerekiyor. “ diyerek çağrıda bulunuyor.